Geschiedenis van de papegaai

De geschiedenis van de papegaai gaat veel verder terug als die van de mens. De meest betrouwbare studies tonen aan dat de papegaaien ongeveer 50 à 60 miljoen jaar op de aarde leven. Er zijn echter onderzoeken gedaan naar fossiele resten van zelfs 70 miljoen jaar geleden, sommige onderzoekers schrijven deze resten toe aan de oudste papegaai die gevonden is. Andere wetenschappers wijzen meer in de richting van een Caenagnathid Oviraptorosauriër; een niet aviaire dinosaurus met een vogelachtige snavel.

De papegaaien van 50 miljoen jaar geleden zagen er niet uit zoals wij ze nu kennen. Uit onderzoek blijkt dat papegaaien nauw verwant zijn aan de zangvogels en de Clade Psittacopasserae, wat weer een zustergroep vormt van de valken. Het eerste fossiel met het uiterlijk van de moderne papegaai, zoals wij deze nu kennen, stamt van zo’n 20 tot 25 miljoen jaar geleden. Eén van die oerpapegaaien is de Heracles inexpectatus, een gigantische vogel van ongeveer 1 meter hoog met een reusachtige snavel. Hij leefde 20 miljoen jaar geleden in Nieuw-Zeeland. Door zijn enorme omvang wordt er vanuit gegaan dat hij niet kon vliegen.

Een nog bestaande oerpapegaai is de Nieuw-Zeelandse Kakapo, ook wel de uilpapegaai genoemd. Deze uilpapegaai is voornamelijk ’s nachts actief en zijn uiterlijk heeft meer weg van een uil dan een papegaai. dat hij vooral nachts actief is en zijn uiterlijk meer weg heeft van een uil. Net als de Heracles inexpectatus kan de Kakapo niet of nauwelijks vliegen. Sommige geleerden beweren dat deze vogel de overgangsvorm is tussen uilen en papegaaien. Andere beweren dat alle papegaaien geëvolueerd zouden zijn uit deze Netstorinae familie papegaaien. In 2020 zijn er 219 exemplaren geteld van de Kakapo, een kleine groei in vergelijking met de voorgaande jaren. De naaste familieleden zijn de Kea en de Kaka.

Gezien de grote aantallen archeologische vondsten, dateringen van fossielen en het nauwe verwantschap van de nog levende soorten mogen we aannemen dat het ontstaan van papegaaien misschien wel is begonnen in Nieuw-Zeeland. Gezien het dieet en de gehardheid van deze vogels is het ook niet vreemd dat ze zo zolang hebben weten te overleven. Neem bijvoorbeeld hun dieet: ze eten voornamelijk planten, kruiden, zaden en insecten maar soms staat er ook schaap op het menu. Vooral het laatste maakt ze niet zo geliefd bij lokale boeren, wat op zijn beurt weer wel zorgt voor het terug dringen van de populatie. Al met al lijkt dit soort zich zeer gemakkelijk aan te passen aan zowel het klimaat als de leefomgeving.

Je kunt wel raden dat er in 20 miljoen jaar tijd ontzettend veel is veranderd. Zo weten wij nu niet beter of papegaaien komen uit de warme luchtstreken van het zuidelijk halfrond en dan voornamelijk uit Azië, Afrika, Australië en Zuid-Amerika. Maar dat is zeker niet altijd het geval geweest, er zijn namelijk in Europa oude fossiele resten gevonden van papegaaiachtigen van 20 miljoen jaar oud, die veel weg hebben van hoe wij nu de Grijze Roodstaart papegaai kennen. Toch een mooi voorbeeld om te gebruiken tegen diegenen die kritisch zijn en beweren dat kromsnavels of papegaaien niet thuis horen in onze Europese cultuur (lol).

Nu we in toch in Europa zijn aanbeland, lijkt het mij goed om in te zoomen op de recentere geschiedenis van de papegaai. Het is zeer aannemelijk dat de allereerste wildvang kromsnavels die naar Europa werden gebracht afkomstig waren uit India, gevangen door het leger van Alexander de Grote. Niet voor niets is de Grote Alexander Parkiet vernoemd naar deze veldheer. Alexander de Grote liet tijdens zijn veroveringstochten grote hoeveelheden exotische dieren terugsturen naar familie en vrienden in Europa, waaronder dus de Grote Alexander- en Halsbandparkiet (omstreeks 332 vóór Christus). Ook op veel kunst, aardewerk en geschriften uit de Romeinse tijd blijkt dat voornamelijk de welgestelde mensen gek waren op papegaaien. Zo ook de Duitse Keizer Frederik ll, die een Geelkuif Kaketoe cadeau kreeg van de Sultan van Babylon (afgebeeld op de tegel hieronder). De schets is waarschijnlijk gemaakt door de keizer zelf, ergens tussen 1241 en 1248.

De grootste aanwas van papegaaien in Europa zal vermoedelijk aan het einde van de middeleeuwen zijn binnen gekomen. Dit heeft alles te maken met de ontwikkeling van zeewaardige schepen die in staat waren om snel de hele wereld rond te zeilen en handel te drijven. Het zal u dan ook niet verbazen dat de eerste papegaaien behoorlijk aan de prijs waren. Er zijn bronnen die vertellen dat de prijs van een papegaai gelijk stond aan die van een slaaf. Ik vermoed ook dat heel veel dieren de reis niet overleefden. Als de vogels de reis wel overleefd hadden, dan moest je daar ook behoorlijk voor het betalen om het verlies van de andere vogels te compenseren.

Nog een groot liefhebber en verzamelaar uit die tijd was Keizer Rudolf ll (1552). Het fijne van deze Keizer was dat hij zijn collectie opgezette- en levende dieren op liet tekenen door een Nederlandse schilder Joris Hoefnagel. Ook diens zoon “Jacob Hoefnagel’’ wordt regelmatig genoemd in de albums met exotische dieren van Keizer Rudolf II. In deze albums kom je onder andere Geelvoorhoofd Amazone’s, Grijze Roodstaartpapegaaien, Blauwgele Ara’s en Geelvleugel Ara’s tegen. Via deze link van het Rijksmuseum Amsterdam kun je de collectie prenten online inzien.

Wat opvalt is dat er nagenoeg niets terug te vinden is over het kweken van papegaaien of het een keer per toeval uit komen van een ei in de Romeinse tijd. Wellicht zal men heel lang gedacht hebben dat dit onmogelijk was en papegaaien alleen verkrijgbaar waren vanuit het wild. Of het gebeurde wel, maar het was niet interessant genoeg om er een verhaal over te schrijven. Je vind ook niet veel terug over de manier van huisvesting van de papegaaien: op tekeningen of schilderijen zitten ze vaak op een standaard met een ketting aan hun poot, in een veel te kleine ronde kooi gemaakt van schildpadden ivoor of geposeerd op de hand bij veelal vrouwen. Als het beeld wat we daar nu van hebben klopt, dan is het niet verwonderlijk dat er niet of nauwelijks mee gekweekt werd.